معماری آرمگاه ابوعلی سینا-هوشنگ سیحون

به دنبال برگزاری نخستین بزرگداشت "ابن سینا" در ایران، بنای یادبودی برپاشد که تا کنون گردشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. بنای ابتدایی این آرامگاه در زمان قاجاریه ساخته شد. در سال ۱۳۳۰ انجمن آثار ملی ایران به مناسبت هزارمین سالروز تولد ابوعلی سینا تصمیم به تجدید بنای آن گرفت. طرح ونقشه بنای فعلی توسط مهندس هوشنگ سیحون به سبک معماری قرنی که بوعلی سینا در آن می زیسته از روی قدیمی‌ترین بنای تاریخ دار اسلامی یعنی برج گنبد کاووس در شهر گنبد کاووس اقتباس شده است.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام ومعماری مدرن است. در طراحی این مجموعه از عناصری از هنرمعماری سنتی ایرانی استفاده شده است. عناصری مانند برج، الهام گرفته از برج گنبد قابوس، باغچه‌ها متاثر از باغهای ایرانی، آب نماها الهام گرفته از حوض خانه‌های سنتی و نمائی با روکار سنگهای حجیم و خشن خارا که با سنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و الهام گرفته کاخهای باستانی ایرانیان است.

طراح بنا، طرح خود را به نحوی پیش بینی کرده بود که هم یادآور یکی از مقابر عصر زندگی ابن سینا و هم نشانه ای از تکامل فن معماری جدید باشد. این است که معمار بنا در قسمت زیرین، روحیه‌ی بناهای مصر، ایران و یونان قدیم را با تمام عظمت و جلال آنها نشان می‌دهد و در قسمت زبرین، روش معماری مقبره "قابوس" رعایت شده است.طراح ساختمان نشان داده است که ابن سینا یک فیلسوف و متفکر بزرگ اسلامی است که بنای افکارش بر علوم و اطلاعاتی که ازملل قدیمه رسیده، قرار دارد.سنگ‌های خشنی که با ابعاد نسبتاً بزرگ در قسمتهای زیرین بنا به کار رفته، روحیه‌ استحکام و قدرت را ظاهر می سازد و ظرافت آمیخته با عظمتی که در برج و پایه‌های آن دیده می شود، تفاوت آن‌ها را با سنگ‌های خشن نشان می‌دهد.باغچه ها و چشمه‌هایی که در حیاط ورودی ساختمان کارسازی شده، نمونه‌ی کوچکی از باغ‌های معلق "بابل" همراه با طراوتی مشرق زمینانه است. زمین محوطه و زیر بنای آرامگاه جمعاً سه هزار و نود متر مربع بوده است. که اکنون به هفت‌ هزار افزایش یافته است.ساختمان آرامگاه در سال ۱۳۳۰ به اتمام رسید و در بهمن ماه همان سال به نمایندگان انجمن آثار ملی تحویل داده شد.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

بنای یاد بود بوعلی سینا از دو بخش آرامگاه و برج یاد بود تشکیل شده است .دیوارهای سنگی و تمام بسته آرامگاه بر گرداگرد محوطه ای نسبتا وسیع نشسته اند تا فضاهای نه چندان بزرگ این بخش – کتابخانه ، موزه و مزار – را در بر گیرند .حد فاصل دیوارهای خارجی وفضاهای داخلی تماما با خاک پر شده اند و آرامگاه جز در محل ورودی اصلی در شرق و ورودی غربی ، ارتباطی با فضای باز اطراف ندارد .برج یادبود که دقیقا بر فراز مزار قراردارد منشوری دوازده وجهی با ستون های ظریف و کشیده بتنی است که کلاهکی مخروطی از جنس بتن بر سر دارد .

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

بخش ارامگاه به مساحت ۶۱۰ متر مربع ، ساختمانی تمام بسته و پوشیده از سنگ خارا است که کتابخانه ،موزه و فضای اصلی آرامگاه (اتاق مقبره) را در خود جای می دهد . سطحی که این فضاها اشغال می کنند در حدود ۳۵ درصد از سطح کل بخش آرامگاه است و باقی آن با خاک پر شده است . ورودی اصلی به شکل رواقی با ستون های قطور نیم مخروطی در شرق بنای آرامگاه قرار گرفته است.دسترسی دیگری نیزاز سمت غرب به فضای مقبره تامین شده است ؛ که البته دسترسی فرعی و خدماتی تلقی می شود.
برج کشیده و بلند یادبود به شکل منشوری دوازده وجهی است که از استقرار دوازده ستون بتنی بر گرد دایره ای به قطر پنج متر بر فراز ساختمان آرامگاه پدید آمده است . این ستون های کشیده هرچه به سمت بالا می روند به سمت مرکز دایره جمع می شوند و در نهایت به کلاهک مخروطی شکل فوقانی می رسند .ارتفاع راس برج از روی سکو ۲۱ متر است که هفده متر آن مربوط به پایه و ۴متر آن مربوط به کلاهک مخروطی است.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

از مقایسه سطح زیر بنای فضاهای استفاده شده در بخش آرامگاه با سطح قسمتهای پر شده با خاک ، تعمدی در پدید آوردن تختی وسیع استنباط می شود . به عبارتی طراح ، به منظور خلق آرامگاهی پر ابهت ، از دیوارکشی کاذب پیرامون سطحی قریب به دو برابر میزان مورد نیاز و پرکردن آن باخاک تردیدی به خود راه نداده است . به همین علت از این پس بخش آرامگاه را با نام "تخت" می خوانیم.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

هرچند ردیف ستونهای یاد شده نسبت به ورودی آرامگاه ، سکو و برج فراز آن کاملا متقارن است ، اما نسبت به حجم اصلی تخت متقارن نیست ، و احجام سنگی دو طرف این فضای نیم باز با هم یکسان نیستند و با شکست هایی به تدریج به عقب می نشینند .تفاوت جنس ستونهای بتنی رواق با با دیوارهای سنگی اطراف بخش ورودی را از احجام دو طرف خود متمایز می کند.

یکی دیگر از ویژگیهای تخت ، پلکان تمام سنگی است که از میان دیوارهایی از همان جنس به بالا می روند . این پله ها مانند شکافهایی در دل"تخت" سنگی طراحی شده اند ؛مخصوصا پلکان جنوبی که با لغزش مختصری نسبت به محور برج قرار گرفته است کیفیت فضایی خاصی را پدید می آورد.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

دو شیبراهه غربی ( در طرفین ورودی فرعی آرامگاه ) که کاملا نسبت به محور برج متقارنند –اگر چه در پشت ساختمان واقع شده اند – از نقاط قابل تامل در طرح "تخت" محسوب می شوند.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

درون "تخت" انتظام فضایی ساده ای دارد . فضاهای کتابخانه و موزه در طرفین محوری قرار گرفته اند که پس از عبور از یک گره مربع شکل فرد را به اتاق مقبره می رساند . این ساختمان به واسطه احاطه شدن با احجام خاکریزی شده اطراف و بسته بودن جداره های بیرونی ، و ضخامت و سنگینی دیوارهای داخلی همچون بناهای زیرزمینی می نماید.سطح روی تخت پهنه نسبتا وسیع و بازی است و برج رفیع یاد بود ، نشسته بر یک سکو ف تنها عنصر بارز آن محسوب می شود . دو محوطه سبز در شمال و جنوب این فضای باز گسترده ، به دلیل آنکه اتصالی با برج و سکوی زیر آن ندارند تاثیر زیادی بر فضای پیرامون خود نمی گذارند ؛ همچنانکه پیوندی نیز میان محوطه های تالا و پایین تخت به وجود نمی آورند.برج یاد بود واجد دو قسمت است : قسمت پایه که به دلیل وجود ستونهای کشیده و بلند گرداگرد آن سبک و شفاف به نظر می رسد ، و قسمت فوقانی یعنی کلاهک مخروطی شکل بالای برج که توسط پایه مذکور برپا داشته شده است .جمع شدن تدریجی ستونهای پایه برج ، و شکل مخروطی کلاهک روی آن ، اشاره مستقیمی است به حرکت به سمت آسمان و میل به اوج گرفتن.

معماری آرامگاه ابوعلی سینا، آرمگاهابوعلی سینا، هوشنگ سیحون

در طرح برج ، هندسه از عوامل اساسی و مهم شکل گیری اجزا و عناصر است .انتخاب یک چند وجهی منتظم محاط بر دایره در قاعده ، طرح ستونها به گونه ای که با بیشتر شدن ارتفاع به سوی مرکز دایره جمع می شوند ،و انتخاب حجم خالص مخروط به عنوان اختتامیه برج ،‌هیئتی کاملا هندسی برای برج به همراه می آورد ؛که نشانگر مقید بودن طراح به نظم ، تقارن و هندسه در این بخش از مجموعه است . انتخاب جنس بتن صاف و تراشیده برای برج موجب میشود که نظم و هندسه ای که از آن سخن رفت، چشمگیرتر شود و در نهایت ، برج به شکل حجم کاملا تراشیده و خراطی شده ای بر فراز سکوی کم ارتفاع دیده شود.

2 دیدگاه در “معماری آرمگاه ابوعلی سینا-هوشنگ سیحون

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *